Ia juga mendapati pihak polis telah melanggar beberapa hak asasi manusia yang lain termasuk soal-soal berhubungan penahanan peserta perhimpunan, kebebasan media dan kebebasan bersuara.
“Hasil penemuan dalam siasatan ini adalah berdasarkan keterangan saksi dan bukti termasuk dokumen, gambar, rakaman video, keratan akhbar, laporan perubatan dan laporan polis,” kata Pengerusi Panel Inkuiri Datuk Dr Khaw Lake Tee semasa membacakan laporan ikuiri.
Rumusan itu hasil siasatan awam Suhakam terhadap insiden tersebut yang keputusannya diumumkan hari ini.
Panel yang diketuai oleh Dr. Khaw itu bagaimanapun membuat pemerhatian bahawa akta berkenaan baru berkuatkuasa lima hari sebelum insiden dan ia adalah perhimpunan awam pertama yang diadakan selepas akta berkenaan berkuatkuasa.
"Adalah terlalu awal bagi pihak PDRM mengambilkira sepenuhnya APA 2012 dalam pengoperasian dan pengendalian peserta perhimpunan," kata laporan Suhakam itu.
Sebagai perbandingan, Suhakam memuji kejayaan pihak polis mengendali dan menguruskan Himpunan Kebangkitan Rakyat di Stadium Merdeka, Kuala Lumpur pada 12 Januari lalu.
Dalam laporan ringkasnya, panel tiga anggota itu antara lain mendapati bahawa polis tidak membantu atau memudahkan peserta perhimpunan untuk bersurai seperti yang diperuntukkan di bawah seksyen 8 akta berkenaan.
Ia juga mendapati peserta perhimpunan Bersih 3.0 telah tidak diberikan masa yang mencukupi dan munasabah untuk bersurai dalam keadaan yang teratur dan selamat.
"Sebaliknya, amaran bersurai hanya diberikan sebelum tembakan meriam air dan gas pemedih mata yang pertama dan tidak dilakukan selepas itu. Tembakan meriam air dan gas pemedih mata yang berterusan turut menjejaskan usaha peserta untuk bersurai," kata Dr. Khaw.
Panel juga mendapati berlaku kekerasan yang tidak seimbang dan insiden salah laku oleh kakitangan polis ke atas peserta yang ditahan manakala mereka yang ditahan pula tidak dimaklumkan sebab-sebab penahanan.
Antara rumusan lain panel itu termasuk:
- Bahawa terdapat peserta yang ditahan oleh kakitangan polis semasa mereka berada di dalam premis tertentu walaupun mereka telah meninggalkan kawasan perhimpunan;
- Bahawa terdapat cubaan oleh pihak polis menghalang pihak media daripada membuat liputan berkenaan perhimpunan menerusi rampasan peralatan mereka, memadam gambar-gambar yang diambil serta menahan atau mengasari mereka;
- Bahawa kesemua peserta yang ditahan di PULAPOL tidak dimaklumkan akan sebab mereka ditahan dan dinafikan hak untuk mendapatkan akses kepada wakil perundangan mereka;
Panel itu tidak menafikan hak kumpulan itu untuk bersuara dan berhimpun tetapi berpendapat ia harus dijalankan mengikut undang-undang dan pihak berkuasa telah bersikap berat sebelah dan tidak bersungguh-sungguh dalam menguatkuasakan undang-undang.
Suhakam juga merasakan Dewan Bandaraya Kuala Lumpur sepatutnya memainkan peranan yang lebih besar dalam memudahkan lalu lintas dengan membuka lebih banyak jalan di dalam dan di sekitar Kuala Lumpur pada hari tersebut.
Ia juga merumuskan penutupan beberapa stesen Transit Aliran Ringan (LRT) antara pukul 3 hingga 5..30 petang telah menyukarkan peserta bersurai secara aman dan teratur.
Syor Suhakam
Hasil siasatan itu, panel tiga anggota berkenaan menggariskan beberapa syor untuk pertimbangan pihak berkuasa dan media, antaranya:
- PDRM perlu menyelia perhimpunan aman seperti yang diperuntukkan di bawah APA 2012 dalam memastikan pengurusan dan kawalan orang ramai serta meminimumkan gangguan kepada orang awam dan aktiviti di kawasan-kawasan yang berkenaan. Ia boleh dicapai melalui mesyuarat bersama pihak penganjur serta latihan dan bengkel yang berterusan berhubung pengurusan dan kawalan peserta semasa perhimpunan berselari dengan piawaian antarabangsa;
- Pihak polis perlu membuat perbezaan di antara perhimpunan aman dan rusuhan serta mengekalkan sikap neutral dalam melindungi keselamatan peserta dan orang awam sekiranya perhimpunan awam tersebut melibatkan dua atau lebih kumpulan berbeza di dalam kawasan yang sama;
- PDRM perlu mengkaji semula dan meminda Prosedur Standard Operasi (SOP)/Perintah Tetap dalam menyuraikan perhimpunan selaras dengan piawaian hak asasi manusia antarabangsa seperti Perisytiharan Hak Asasi Manusia Sejagat (UDHR), Konvenen Antarabangsa mengenai Hak Sivil dan Politik (ICCPR), Konvensyen mengenai Hak Kanak-kanak (CRC), Konvensyen Eropah dan Amerika mengenai Hak Asasi Manusia, dan mencontohi amalan terbaik Pasukan Polis lain di dunia;
- PDRM perlu memastikan bahawa peserta diberi masa yang mencukupi dan munasabah untuk bersurai dalam cara yang teratur dan selamat, dan laluan keluar yang betul boleh diakses bagi mengelakkan sebarang kejadian yang tidak diingini berlaku. Cara alternatif dalam memberi amaran dan menyuraikan peserta juga perlu dikajisemula;
- PDRM perlu mengelak sebarang kejadian yang tidak diingini atau arahan yang bercanggah dengan memastikan semua arahan yang dikeluarkan oleh Komander Lapangan dan, sekiranya terdapat tugas perlu diserahkan kepada pegawai lain, maklumat tersebut hendaklah disampaikan kepada kakitangan polis yang bertugas semasa perhimpunan;
- PDRM perlu menggunapakai cara komunikasi tambahan atau yang lain bagi memastikan para pegawai polis dapat mengekalkan komunikasi antara satu sama lain dan untuk mengelak sebarang kekeliruan berhubung perintah atau tindakan yang diambil oleh mana-mana pasukan di lapangan;
- Pegawai yang melakukan penahanan perlu mengamalkan sikap berhati-hati dan mengelakkan penggunaan kekerasan yang tidak wajar atau tidak seimbang dalam melakukan tangkapan serta perlu memaklumkan kepada orang yang ditahan mengenai sebab mereka ditahan serta memastikan hak mereka untuk mendapatkan akses kepada pegawai perundangan;
- Orang ramai terutamanya peserta perhimpunan tidak seharusnya mengambil tindakan undang-undang di tangan sendiri dan perlu menghargai dan menghormati sepanjang masa peranan dan tanggungjawab polis dalam mengekalkan dan memelihara keselamatan, undang-undang dan ketenteraman;
- Polis perlu memakai tag nama atau nombor badan sepanjang masa menjalankan tugas manakala pegawai yang berpakaian preman yang ditugaskan untuk memantau, memerhati dan merekod peristiwa tidak boleh terlibat di dalam proses penyuraian dan penahanan, melainkan mereka memperkenalkan identiti mereka;
- PDRM perlu mengkaji semula SOP dan mewajibkan setiap anggota untuk membuat laporan selepas menjalankan tugas mereka yang mana semua butir-butir tindakan yang diambil semasa bertugas;
- Pihak berkuasa yang berkaitan dan media disyorkan untuk merujuk kepada Laporan Khas Organisasi untuk Keselamatan dan Kerjasama di Eropah: Pengurusan media ketika demonstrasi politik (OSCE’s Special Report on the Handling of the Media), yang mana mengandungi garis panduan berkenaan cara layanan pihak berkuasa terhadap media semasa perhimpunan serta persiapan media dalam membuat liputan sesuatu peristiwa;
- Komunikasi atau taklimat di antara pihak polis dan media perlu diadakan sebelum perhimpunan dalam membantu kedua-dua belah pihak memahami peranan dan tugas masing-masing pada hari perhimpunan, dan menjangka apa-apa keadaan yang tidak diduga;
- Wartawan perlu memastikan pakaian mereka tidak sama dengan pakaian para peserta dan tag media hendaklah dipakai dan diperlihatkan sepanjang masa. Mereka juga tidak seharusnya menyertai para peserta di dalam aktiviti-aktiviti seperti berdikir dan menyanyi bagi mengelakkan daripada dikenalpasti sebagai peserta;
- PDRM perlu menjalankan dan menyelesaikan siasatan ke atas laporan polis yang dibuat oleh orang awam berhubung tindakan yang dilakukan oleh kakitangan polis bagi mengelakkan tuduhan berat sebelah dan tidak telus;
- Pihak berkuasa perlu lebih berhati-hati ketika mengeluarkan kenyataan yang boleh disalahtafsir sebagai membenarkan atau memperjuang apa-apa perlanggaran hak asasi manusia dan perlanggaran mana-mana undang-undang di negara ini; dan
- Pihak berkuasa perlu bertindak secara profesional, adil dan saksama pada setiap masa dalam melaksanakan tugas dan tanggungjawab mereka agar tidak kelihatan memihak atau bersikap berat sebelah kepada mana-mana pihak atau kumpulan tertentu.
Dalam pada itu, Dr. Khaw mengingatkan bahawa skop siasatan awam tersebut adalah terhad kepada isu-isu pelanggaran hak asasi manusia semasa dan selepas perhimpunan Bersih 3.0 pada 28 April itu dan ia tidak menyiasat hal-hal lain termasuk sebab-sebab perhimpunan
Beliau juga memaklumkan laporan hasil siasatan awam itu akan diserahkan kepada pihak berkuasa untuk penambahbaikan bagi memastikan pasukan polis memperbaiki operasinya dan mematuhi hak asasi manusia dalam menghadapi perhimpunan seumpama itu pada masa akan datang.
Pada masa sama, beliau berharap orang ramai melaksanakan hak mereka dengan penuh bertanggungjawab dan menghormati undang-undang.
"Orang ramai perlu menerima hakikat bahawa polis juga ada peranannya untuk mempertahankan keamanan dan ketenteraman.
"Ertinya, orang ramai boleh menggunakan hak kebebasan untuk bersuara dan berhimpun tetapi ia mesti dilakukan dengan keseimbangan (menghormati undang-undang)," katanya.
Dr. Khaw mengetuai siasatan itu dengan dibantu oleh pesuruhjaya Prof. Emeritus Datuk Dr. Mahmood Zuhdi dan Datuk Detta Samen.
Siasatan itu dijalankan antara 5 Julai 2012 hingga 10 Januari 2013. Dalam tempoh lebih kurang enam bulan itu, ia mendengar keterangan daripada 49 saksi yang terdiri daripada orang awam, kakitangan media, kakitan polis dan profesional, serta menerima 67 eksibit dan dokumen.
